*
Мөхтәрәм милләттәшләр, фикердәшләр көрәштәшләр!** Нәзакәтле ханымнар, зирәк әфәнделәр!***
* ** **Сезне бүгенге тарихи һәм истәлекле көн белән ихластан тәбриклим!Ниһаят, бу көннәрдә татар халкының милли хәрәкәте үзенең 20 еллыгын билгеләпүтә. Әлбәттә тарих өчен бу бер мизгел. Әммә ләкин бу мизгел 20 ел беләнгенә чикләнми, аның тарихы гасырларга сузылган. Ә шуның иң фаҗигәле,-457 елмоннан элек булган кан койгыч вакыйгаләр. Ул да булса Русия патшасы, басмач,явыз Иван, сатлык яннар ярдәмендә безнең җирләребезне басып алган һәм бездәуләтчелегебезне югалтканбыз. Горур татар халкы мондый мәсхәрә хәл беләнбер кайчан да килешмәгән, килешми һәм килешмәячәк! Шуның өчен дә, без миллихәрәкәт, гасырлардан килгән татарның азатлык өчен көрәш рухын, 20-21гасырда яшәгән һәм яшәучеләр, Садри Мәксуди, Гаяз Исхаки, Гали Акыш, ГарифСолтан һәм башка даһиларыбыздан калган тарихи мирасны, аларның васияте итепкабул итек. Һәм сәләтебездән, көчебездән килгән куләмдә иҗтиһатлы хәрәкәтбашлап җибәрдек. Чөнки гөмумән, милли хәрәкәт өчен бер хакыйкат бар: Әгәр дәмилли горурлык хисе сунмәгән икән һәм халык узенең азатлыгын, миллимәнфәгатьләрен якларга тели икән, аның әйдәп баручы һәм бердәм миллихәрәкәте булырга тиеш. Бу үтәдә мөһим нәрсә! Бигрәк тә рәсәйдәге бугенгечынбарлыкны һәм уткән тарихны фаразласаң. Кыюсызлыктан, куркаклыктан һәмбитарафлыктан арына алмасак, киләчәктә милләтебез бик аяныч хәлдә калуымомкин.**** ** **Әлбәттә, демократик илләрдә дәуләтчелекне, милли мәнфәгатьләрне халыктарафыннан сайлап куелган ышанычлы һәм тәҗрибәле вакилләр кайгырта. Ләкин,шуңа карамастан андагы гражданлык җәмгыйяте, кеше һәм милли хөкукларны,хакыйкатьне саклауда уяу тора. Җитмәсә, оппозиция дигән гайрәтле сәясифиркәләр узләренең хакимияткә каршы булган фикерләрен вакытында җиткереп,тәнкыйтләп торалар. Нәтиҗәдә демократик илләрдә тормышның уңай тәрәккыйятитуе купләребезгә мәгълүм. Һәм шунысы игътибарга лаек, анда кешегә
экстримист, сепаратист, националист дигән ярлык һәм төрле уйдырмалар тагып,шәхесне бердә юкка кимсетмиләр, җәберләмиләр. Боевик диеп, судсыз нисез атып** **та утермиләр. Чөнки гаделлек сагында мөстәкыйл мәхкәмә бар һәм бернәрсәгә дә битараф булмаган, уз сузен курыкмыйче әйтә торган, тәләпчән халкыбар. Ә мөстәкыйль эшли торган информация чыганаклары дөрес хәбәрне даимирәвештә, турыдан халыкка җиткереп тора.**** ** **Рәсәйдә нәкъ шуның киресе кузәтелә. Бездә акыл һәм фәнни фикер -** **ил,милләт язмышын кайгыртуда таяныч түгел. Тора-бара мин шундый нәтиҗәгә килдемдип язган иде мәрхум Мирза ага Мәхмут узенең “Алга барабыз, дип сөйли-сөйлиартка чигенмибез микән?” дигән мәкәләсендә (Магариф газеты 29.09.96.).Чыннап** **та, бездә андый кайгыртучыларны шунда ук кузәтугә алалар, төрлеясалма уйдырмалар тагып, бер гаебе булмаган кешене төрмәгә утыртып такуялар. Инде бөлай да нахакка кыйналган, җәберләнгән илнең батыр улы РафисКашапка һәм башка дин кардәшләребезгә, бер дә юкка тагын төрмә блән янау,мөның ачы дәлиле. **** ** **Уз вакытында татар милли хәрәкәте Татарстан президентын “Шахрайчитлегеннән” коткарып калган иде. Әйе, халык аны саклап калды һәм Сөембикәхан бикәсен явыз Иван патша кулына биргән хатасын башка кабатламады... Ләкинвәхшилек давам итә! Буген Рафисны, иртәгә Фәузияне, сине, мине,президентны кулга алсалар, кем безне яклар?! Кая безнең парламент? Каяул, имештә, халык исеменнән янә дә “сайланган” депутатлар?! Нигә аларның мондыйвәхшилеккә каршы кискен чыгышлары ишетелми?! Әлбәттә, безне якларлыкүзебезнең мөстәкыйл һәм демократик дәуләтебез булмагач, рәсәй колониальимпериясындә мәҗбури ризалашып, коллык хәлендә яшергә дучар ителгән халыкларарасында хаман кала бирәбез. Ни айяныч! Ә без бит милләт буларак, купмиллионлы халык. Кимендә 15-20 мил. Һәр хәлдә, без моны күптән төгәл
ачыкларга тиеш идек. **** **Җир шарында 21 гасыр хәрәкәт итә! Инде куптән Африка, Азия һ.б.континентагы колонияләр, БМО-ң Генеральный Ассамблея тарафыннан,(14.12.1960ел) кабул ителгән декларация нигезендә юк ителде. Артта калгандип исәпләнгән халыклар, үз мәмләкәтләрен күптән инде төзеделәр. Рәсәйаюының кочагыннан котылган илләр-халыклар, мәсәлән Финляндия, Прибалтикаилләре һ.б. сокландыргыч тормыш иҗат итәләр. Ә без, рәсәйнең чираттагыялганына, феодал һәм кыргый капитализм коткысына бирелеп яә “великая россия”төзибез, яә “коммунизм”төзи-төзи хәлдән таеп егылабыз да, әле** **генәдошман булган, шул** **ук капиталистлардан бөтен дөнья буйлап хәерсорашабыз. Хәзер инде әллә нинди “вертикал**ь**”, “единый неделимый”,“суверен демократия” төзибез дип лаф ырабыз. Ә, рәсәй шартларында федерациядигәннәре буш суз, коры куаныч булып кала бирә. Һәм безгә, “Татарстан хоккейуйный” дикган шигарьне инде милли идея итеп тагып** **та куйдыар. Бу турыда,бөек Тукаебыз торган “Болгар” номерлары бинасының хәрәбәләрен каплап тораторган диварга зур хәрефләр белән язып куйганнар. Бөтен Татарстан җиренхоккей майданы итеп сызганнар. Бу хурлык! Җәрәхәткә тоз сибу! Татар халкынмәсхәрә иту! Әлбәттә, халык сузсез калмады! Тик аны ишетергә теләмиләр!**** **Әй, Казан, син кем шәһәре, **Кемгә син мәркәз буген **Ник монда узен таныган **Чын татар бик аз буген.(Г.М) **** ** **Әй, моңлы ил, мин кызганам сине,****Уйлый калсам, җанны били ут.****Имансызлар баскан туган җирне****Коткар, Аллам, бир тормышка сут. (З.З.) ***
* ** ** **Милли тәрәккыят очен бөек максатларга (идеяларга) ия булган инсаннар булуылазымдыр. Бөек максат, аерым бер шәхеснең дә һәм бөтен бер милләт өчен дәбик зур этәргеч көч булып тора. Бу илаһи көчкә каршы торырлык башка көчюктыр. Максатсыз инсан лаеклы тормыш кора алмас. Шулай ук бөек миллимаксатсыз хәрәкәт иту дә, җитлегу дә һәм дә ирекле яшәу рәвеше дә булмас.Максатсыз милләт җансыз гәүдәгә охшаш. Бу фикерне Садри Максуди әйтепкалдырган. Безнең өчен ул васият һәм татар милли хәрәкәтенең бөек максатынбилгеләуче өндәмә! Татар халкының бөек максаты ул бәйсез, мөстәкыйл һәмдемократик дәуләтчелегебезне торгызу! Һәрчак югалтканын эзли, тапмича тынмыйкеше. Инде ул бишенче гасыр милли дәуләтсез өши. **(**Н.С.) **** **Өшемәс өчен хәрәкәт итергә кирәк. Юкка гына халык, хәрәкәттә бәрәкәтдимәгән бит. 20 ел дәверендә татар милли хәрәкәте зур һәм әһәмиятле эшләрбашкарды һәм торле сәбәбләр аркасында, артка чигенуләр һәм башкарылмаганнарыйөрәкне әрнетә:**** **1. Татар милләтен йокысыннан уяту. Аның рухын, милли горурлыгын кутәру һәммиллионлаган татарны берләштеру.**2. Татар халкының мәдәниятен, чын тарихын, мәгърифәтен, туган телен, исламдинен, гореф-гәдәтләрен кире кайтару, үстеру һәм саклап калу.**3. Суверинитет, декларция, кеше хөкуклары, конституция проектларын һ.б.документларны эшләу, тикшеру, референдумга халык ара кузәтучеләрне чакыру һәмсайлауларда катнашу.**4. Табигәтьне саклау, экология, энергетика, экономика мәсъәләләре, атомстанцияләрен төзугә каршылык курсәту, нефть, газ һ.б. чыганакларны ТР халкыфайдасына эшләту. **5.Берләшкән милләтләр оешмасына мөрәҗәгәт иту һәм төрле халык ара
җыелышларда катнашу. Чит илләрдә яшәуче милләттәшләр белән элемтә урнаштыру.**6. Радио-телевидение, милли сәнгать, татар балалар бакчалары, мәктәпләр,гимназиялар, милли университетлар булдыру. Латин графикасы, татартелен-дәуләт теле иту.** 7. Митинглар, демонстрацияләр, пикетлар,- (хәттә АКШ президенты “АкЙорт”янында) һәм хәтер көнен уздыру. Төрле мөрәҗәгәтләр, резолюцияләр кабулиту. Чечня, Балкан, Фәләстин һ.б. сугышларны туктатуны тәләп иту.**** **Әлбәттә, милли хәрәкәт кылган изге гәмәлләр турында бәйнә-бәйнә сөйләргәбулыр иде. Киләчәктә, Алла боерса, тарихчылар бу турыда тәфсилләп язырлар.Тарих һәм киләчәк буын бу эшләргә узенең бәясен бирер. Безнең хаталарныкабатламаслар, эшләнми калган эшләрнең нәтиҗәле давамы, милләтебезнеазатлыкка китерер. Амин!**** **Ни кызганыч! Без милли хәрәкәт һәм ТР рәсми җитәкчелеге, референдум беләнрасланган халык ихтыярын нигез итеп, Татарстанны, чын мәгънәсендә,мөстәкыил-суверендәуләт булуын бөтен дөньяга таныта алмадык. Чөнки, тиешлесеннән азгакилешеп, безгә килешкәннән дә азырагын биргән булып маташтылар.**** **Югалтулар шулкадәр зур,****төшмәс өчен төпләргә,****канат куярга мәҗбур без****мәңге очмас купләргә... (Н.С.)**** **Исегездәдәр, нинди кыенлыклар белән ачылдылар татар мәктәпләре, балаларбакчалары, гимназияләр. Ә хәзер алар нинди хәлдә?! Оптимизация дигән булып,ул уку йортларын шыпырт кына бетерәләр. Төркиядән килгән укытучыларныбернинди сәбәпсез гимназияләрдән кудылар! Курәсез, татар баласына 3-4 телбелу, тәртипле булу һәм югары белем алырга омтылу, кемгәдер артык тоелаахрысы. Мәскәудән әллә нинди артеминколар килеп, “компонент” дигән балтабелән безнең милли тамырларыбызны кисмәкче. Булган һәм яхшы эшли торганмәктәпләрне бетерәләр. Имештер, 100 татар баласының 82 үзен “россиянин”
диеп тоймый икән. Әгәр бу “гәеп” дөрес булса, безгә шатланырга да була.Аллага шөкер, руслашып бетмәгәнбез бит әле! Димәк, ильминскилар,столыпиннар, шварцлар, толстойлар (Д.А.) һәм башка министрлар,“инородецларны” чукындыру, руслаштыру сәясәте “компонент” рәвешендәүзләренең мәкерле эшен давәм итмәкче.**** **Үз илендә, үз җирендә****Сөйләсен үз телендә.****Рухи афәт- болай яшәү****Ата-баба көлендә. (Н.С**.**)**** **Без мәгрифәтле халык һәм безнең укыту, тәрбия системасы булган һәм аныңнигезендә заманчасы булырга тиеш! Мәктәпләрдә, мәдрәсәләрдә милләтебезнеңчын зыялылары укып чыкканнар: Тукайлар, Мәсхудиләр, Исхакыйлар, Амирханнар,Урмачылар. Тирән белем һәм тәрбия алганнар. Садри Максуди Сарбоннауниверситетын бетергән һәм патша Думасында мөселман фракциясы депутатыбуларак дер селкетеп чыгышлар ясаган. Әгәр ризалыгын биргән булса, Төркиянеңпрезиденты да булган булыр иде. Кайда алар, бугенге Садрилар, Фатыхлар?!...Әллә сидорлар, федорлар булып акча капчыгына әйләнеп беттеләрме?! Шулайбулыр да, әгәр безнең белән артеминколар идәрә итә калсалар. Шулай булуыбик мөмкин, әгәр без милли мәктәпләребезне бетереп, рәсәй олигархларының,халыктан урланган байлыгын саклар өчен бик тырышып- тормашыпкадетлар-солдатлар устереп бирсәк. Әгәр авылларыбызны дунгыз фермаларынаәйләндерсәк.**** **Кавказ буе, Балтик, Одер буе****Әфган иле Чичән- чит җирләр... ****Ник без монда?! Кем уены-туе?!****Үз сузебез бармы соң ирләр?!****Нәрсәгә татарга бу җирләр?! ****Бармы соң татарда ирләр?! (А. Г.) ** **Авыллар турында сөйләгәндә без куп вакытта, бик рухланып, ул безнең миллигенофондыбыз дип сөйләргә яратабыз. Әйе, ул шулай! Ләкин, буген татаравыллары эчкечелеккә бирелә бара тугелме?! Әүвәл заманда авыл кешесе шәһәргә
килеп белем алып чын милли интеллегент булырга омтылса, хәзерге яшьләр тизарада манкортлык юлында үз**-**үзен югалта.**** **Җәй көне авылга кайтсаң сары башлы Робертлар, Аидылар, Русланнар, тагынәллә көмнәр, бөтен урамга акыра-бакыра, мескен әби-бабайлар белән русчалыкылтыйлар. **** **Әти-әниле ятимнәр үсә,****Йөзләрендә купме сагыш, моң! ****Урамдагы сукбай сабыйларны ****Кемнәр кочагына алыр соң?! ****Сөялеп чаттагы баганага ****Татар кызы буген тән сата. ****Кайда соң сез милләт ата-аналары? ****Халкың бетеп бара лабаса! **** **Конфуций болай дигән: Әгәр сез, илнең-дәуләтнең ничек идәрә ителүен һәмәхләки хәлен беләсегез килсә, ул илнең музыкасын тыңлагыз. Бу нисбәттән,шундый сорау туа: русиядә һәм көн батыш демократия илләрендә сайлаулар нәрсәбелән аерылып тора? Демократик дәуләтләрдә сайлауларның кагыйдәләре мәглумһәм ачык, ләкин нәтиҗәдә кем сайланасын белеп булмый. Рәсәйдә киресенчә, кемсайланачагы билгеле, ләкин сайлау кагыйдәләре томанлы, хәйләгә, ялгангакорылган. Мәсәлән, сайлау законындан “порог явки”** **һәм ** **“против всех”дигән кагыйдәне алып ташладылар. Бу нәрсә дигән суз?! Бу сайлаучыга ышанмауһәм төкереп карау! Янәсе, сез килсәгез-килмәсәгез дә без барыбер утәбез. Һәмутәләр. Депутатлар булалар, губернаторлар**,** хәтта кайберләре мәңгелекпрезидентлар булмакчылар. Ләкин халык мәнфәгәтләрен кәнәгәтләндерерлекэшләре сизелми һәм куренми. Ни өчен шулай?! Чөнки бу адәми затлар, ялгансайлау технологиялар кулланып, хәйлә корып властька килә һәм гадәтенчәхалыкны алдап, ялганлап идарә итеп маташкан була. Ялганга корылган дәуләтмантый алмый, һәттә аның табигый байлыклары миллиардлар белән исәпләнсә дә.Ә, ирексез һәм җәбер-золымга нигезләнгән империя халкы фәкыйрьлектәинтегә.*
* **Чит-ятлардан курмик, империя ****Үз явызлыгыннан шартлады. ****Чит-читләре шактый җимерелде ****Кем-ничектер, ә мин шатландым. ****Зур кисәге аның исән калды, ****Империя инде барыбер... ****Их, бакыйга китеп бармас брын, ****Азан моңы мәнге янгырасын! (Р.С.) ** **Гаяр татар! Сине майдан көтә,****Тулпар атың көтә далада.****Дан- шөһрәтле дәүләтеңне торгыз!****Хөр- ирекле яшә дөньяда****Татар рухы, татар горурлыгы,****Милли хис илне яуласын.****Ата-баба ил- җирләрен иңләп,****Шатланасы иде тагын бер.(Ф.Г.) **** **Халкыбызның асыл уллары һәм кызлары! Көрәштән туктамагыз. Югыйсә сезнеинкыйраз көтә! Гаяз Исхакый. **** **Азатлык! Азатлык! Азатлык! ** **Р.S. Бу нотык, 27.03.09ел. Казан милли – мәдәни үзәк бинасында, МаратМөлек исемендәге Бетентатар иҗтимагый үзәгенең юбилей корылтаенда, политсовет рәйесе Илдус Садыйк тарафынан сөйләнде. Әммә ләкин, төрле сәбәбләраркасында, шул исәптән хаста булуым сәбәбле, бу язманы интернет чөлтәренәвакытында җибәрә алмадым. Соң булсада уң булсын! Бу язмам “Milli Maksat”сәхифәсендә урын һәм игътибар табыр диеп ышанып калам.**** **Илдус Садыйк**, **Казан**, 08.07.2009.***